Zapraszamy do naszego poradnika odnośnie emerytury. Na jakie pytanie szukasz odpowiedzi:
W chwili obecnej wiadomo już, że emerytury dzisiejszych 20, 30 oraz 40-latków będą niskie. Nie wystarczą na zaspokojenie wszystkich potrzeb oraz utrzymanie życia na poziomie z okresu aktywności zawodowej. Niezbędne staje się wobec tego jak najwcześniejsze rozpoczęcie oszczędzania na emeryturę. W jaki sposób tego dokonać? Możliwości jest wiele, jednak na pewno będą one różniły się pod względem efektywności gromadzenia środków. Niemniej najważniejsza jest systematyczność i odkładanie choćby niewielkich kwot. Z przeprowadzonych badań wynika, że aż 75% Polaków nie oszczędza na emeryturę, mimo tego iż zdają sobie sprawę jak niskie będą ich dochody w przyszłości.
Oszczędzać na emeryturę można korzystając z opcji, jakie daje III filar, czyli IKE (Indywidualne Konto Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) oraz PPE (Pracowniczy Program Emerytalny). Wszystkie z nich są dobrowolne i niosą ze sobą szereg korzyści, również podatkowych. Jednak tylko niewielka część Polaków oszczędza w ten sposób. W Czechach odsetek osób korzystających z takiej możliwości wynosi aż 70%.
Tradycjonaliści wybierają lokaty czy konta oszczędnościowe. Niestety przy obecnej wysokości stóp procentowych zyski z tych instrumentów są znikome, zwłaszcza że trzeba od nich opłacić jeszcze podatek Belki. Średnie oprocentowanie lokaty netto to 1,2 pp. Jednak nawet takie oszczędzanie dokonywane systematycznie może przynieść profity na przyszłość. Te formy na chwilę obecną przynoszą zdecydowanie mniejsze zyski niż trzeci filar, a uzyskane przychody najczęściej są jednak przeznaczane na bieżącą konsumpcję niż gromadzone na przyszłość.
Zgodnie z ustawą ubezpieczenie społeczne polega na solidarnym rozłożeniu pomiędzy jednostki społeczeństwa kosztów pokrycia materialnych skutków zdarzeń losowych, które spowodowały u jego członków utratę lub niedostatek środków utrzymania i wzmożoną potrzebę ich pokrycia. Do takich zdarzeń zaliczana jest starość, śmierć żywiciela rodziny, bezrobocie, macierzyństwo, choroba lub inwalidztwo.
Systemy emerytalne mogą być oparte na dwóch metodach. Pierwsza z nich nazwana kapitałową polega na lokowaniu zebranych środków (składek) w odpowiednich instrumentach na rynku kapitałowym. Druga metoda zwana repartycyjną lub PAYG (pay-as-you-go), w której bieżące emerytury wypłacane są ze składek pokolenia pracującego. Oznacza to, iż pokolenie osób pracujących utrzymuje obecne pokolenie rencistów i emerytów (obowiązywał w Polsce do końca roku 1998). System ten nie sprawdzi się jednak w przypadku społeczeństwa starzejącego się, gdzie znacznie wzrasta przewaga osób starszych nad młodymi. Współcześnie w Polsce występuje system mieszany, w którym część repartycyjną stanowi Fundusz Ubezpieczeń Społecznych natomiast kapitałową OFE, subkonto ZUS oraz III filar w postaci IKE, IKZE i PPE.
Skoro system składa się z trzech elementów, to dlaczego miałoby nie wystarczyć środków na odpowiedniej wysokości emerytury? Po pierwsze dlatego, że środki z I filaru nie są w żaden sposób inwestowane, tylko przekazywane na wypłaty obecnym emerytom i rencistom. Taki sposób finansowania jest wydajny w chwili, gdy więcej jest osób aktywnych zawodowo niż biernych. Gdy społeczeństwo się starzeje odprowadzone składki przez osoby pracujące będą musiały zostać podzielone na więcej części, ze względu na wyższą liczbę emerytów.
Nie dość, że Polska jest krajem starzejącym się to jeszcze obniżony od października 2017 roku wiek emerytalny przyczyni się dodatkowo do wzrostu liczby emerytów. Ważnym także czynnikiem jest wydłużenie długości życia, obecnie panowie żyją średnio 73 lata a panie 81 lat. Wysokość składek w I filarze zależy od wysokości zarobków osób aktywnych zawodowo. Łącznie przekazujemy 19,52% wynagrodzenia na składki emerytalne. Z czego 12,2% trafia na I filar, 5% na subkonto ZUS, a pozostałe 2,3% zgodnie z wolą ubezpieczonego do wybranego OFE albo na subkonto ZUS (przy tym wyborze całe 7,3% trafi w to samo miejsce).
Patrząc na te dane wyraźnie widać, że największy odsetek stanowi I filar, którego wpływy będą z czasem malały. Fundusze z II filaru także nie wystarczą na zapewnienie godnego życia po zakończeniu pracy zawodowej. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2050 ilość emerytów zwiększy się dwukrotnie, natomiast liczba osób pracujących spadnie o 7,5 mln. W konsekwencji wysokość świadczeń spadnie do około 30% średniej pensji.
Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury ZUS przyjmuje zarobki z okresu:
W przypadku, gdy wnioskujący nie wie jaki wariant ma wybrać może zaznaczyć na formularzu, aby ZUS wybrał najbardziej korzystne dla niego rozwiązanie. Gdy potrafimy udokumentować okres, w którym pracowaliśmy ale nie mamy potwierdzenia wysokości zarobków, przyjęte zostanie wynagrodzenie minimalne.
Sposób obliczenia podstawy emerytury przez ZUS przedstawia się następująco:
Kwota bazowa ustalana jest co roku zawsze od 1 marca do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Wynosi ona 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o składki potrącone na ubezpieczenia społeczne. Jej wysokość ogłaszana jest przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do 7 roboczego dnia lutego każdego roku kalendarzowego.
Obliczanie emerytury na „starych zasadach”
Osoby urodzone przed 01.01.1949 roku, aby uzyskać prawo do świadczenia muszą spełnić dwa warunki:
Wysokość emerytury na „starych” zasadach uzależniona jest od kwoty bazowej obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia, wysokości podstawy wymiaru emerytury oraz liczonego okresu składkowego i nieskładkowego. Emerytura stanowi wynik sumy 24% kwoty bazowej, po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych (liczą się pełne miesiące) oraz po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych (liczą się pełne miesiące).
Sposoby ustalania podstawy emerytury na „nowych” zasadach
Osoby ubezpieczone mają prawo do emerytury po spełnieniu jedynie kryterium wiekowego zawartego w ustawie. Jest on różny w zależności od daty urodzenia oraz płci wnioskującego. Dla kobiet wynosi od 60 do 67 lat, a dla mężczyzn od 65 do 67 lat. Należna emerytura jest wynikiem stosunku podstawy obliczenia emerytury oraz średniego dalszego trwania życia dla osób w wieku równym wiekowi w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę.
Podstawą jest tutaj kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zgromadzonych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca przed datą przysługującej wypłaty emerytury. Długość dalszego średniego trwania życia dla kobiet i mężczyzn wyrażonego w miesiącu ustalane jest na podstawie tablic długości życia ogłaszanych przez prezesa GUS w „Monitorze Polskim” do dnia 31 marca każdego roku.
Sposób ten zachęca do dłuższego okresu pracy, gdyż zwiększając ilość składek podwyższamy przyszłą emeryturę.
Jakie są podstawowe przepisy odnośnie emerytury?
Każda osoba ubezpieczona ma możliwość złożenia wniosku o ustalenie prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wiek emerytalny zależy od daty urodzenia. W chwili obecnej jest on stale podnoszony tak, aby docelowo wyniósł równo dla kobiet i mężczyzn 67 lat, jednak od października 2017 roku te zapisy mają się zmienić. Według nich kobiety będą mogły przechodzić na pełną emeryturę w wieku 60 lat a mężczyźni w wieku 65 lat. Istnieje także możliwość przechodzenia na częściową emeryturę, która stanowi 50% wysokości pełnego świadczenia. Skorzystanie z tej opcji wpływa na wysokość przyszłej emerytury. Na dzień dzisiejszy skorzystać z emerytury pomostowej mogą:
Zasady wyjaśniające sposób nabywania prawa do emerytury uregulowane są w głównej mierze w ustawie z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dzieli ona ubezpieczonych na trzy grupy w zależności od daty urodzenia:
W zależności do której grupy należy wnioskujący może zostać przyznane mu świadczenie na starych, nowych lub mieszanych zasadach. Zgodnie z powyższą klasyfikacją osoby urodzone przed 1.01.1949 roku oraz między po 31.12.1948 roku a przed 01.01.1969 roku (które do 31.12.2008 roku spełniły wymagane do uzyskania wcześniejszej emerytury warunki) nabywają prawo na „starych” zasadach. Osoby urodzone po 31.12.1948 roku nabywają prawo do emerytury na „nowych” zasadach. Odrębne przepisy są natomiast stosowane w przypadku określonych grup zawodowych. Emerytura przyznawana jest na wniosek osoby zainteresowanej (wyjątek stanowią osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy).
ZUS ma prawo zawiesić lub zmniejszyć świadczenie pracujących emerytów, gdy emeryt nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego. Nie zrobi tego, jeżeli pobierający zasiłek osiągnął powszechny wiek emerytalny przed podjęciem pracy zarobkowej. Maksymalna kwota zmniejszenia wynosi od 1 marca 2016 roku 563,05 zł. Emeryt zobowiązany jest do zgłoszenia podjęcia dodatkowej pracy zarobkowej oraz wysokości osiąganego przychodu. Dotyczy to również płatnika składek. W przypadku nie wywiązania się z tego wymogu możemy spodziewać się konieczności zwrotu świadczeń.
System emerytalny w Polsce opiera się na III filarach. Pierwszy z nich jest obowiązkowy i oparty na Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zarządzanym przez ZUS. Drugi filar jest także obligatoryjny, jednak tutaj mamy prawo wyboru. Możemy składki w jego ramach przekazać w całości na subkonto ZUS lub część z niej przekazać na wybrany Otwarty Fundusz Emerytalny. Z kolei trzeci filar jest dobrowolny, a jego prowadzenie zależy tylko od woli przyszłego emeryta. Obejmuje on Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE).
Trzeci filar jest dobrowolny i ma stanowić uzupełnienie składek z pozostałych dwóch. W założeniu dopiero odkładanie na wszystkich filarach miało zapewnić emeryturę na odpowiednim poziomie. Niestety w Polsce gromadzenie środków w ten sposób nie jest powszechne. Już w momencie wprowadzania zmian w systemie emerytalnym (rok 1999) oczywistym stało się, że stosunek ostatniego wynagrodzenia osób przechodzących na emeryturę do wysokości emerytury ulegnie zmniejszeniu.
IKE czyli Indywidualne Konto Emerytalne to forma oszczędzania na emeryturę. Nie jest ono obowiązkowe, ma charakter indywidualny (brak możliwości gromadzenia środków wspólnie z małżonkiem) i dobrowolny. Środki zgromadzone na IKE zwolnione są z 19% podatku od zysków kapitałowych, tak zwanego podatku Belki. Każda osoba fizyczna, która ukończyła 16 lat może założyć takie konto. Objęte jest ono maksymalną roczną kwotą wpłaty, która wynosi 300% prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przy czym nie może on być niższy od tego z roku poprzedniego. Oszczędzający w każdej chwili może zakończyć gromadzenie środków i wypłacić uzbieraną sumę lub jej część. Jeżeli jednak dokona tego przed ukończeniem 60 roku życia będzie zobowiązany do uregulowania podatku Belki. Wypłata następuje na wniosek posiadacza konta po ukończeniu przez niego 60 roku życia lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 lat pod warunkiem gromadzenia środków przez co najmniej 5 dowolnych lat kalendarzowych (z czego połowa wartości wpłat musi zostać zgromadzona 5 lat przed złożeniem wniosku o wypłatę środków). Świadczenie może mieć charakter jednorazowej wypłaty całości środków, bądź odbywać się ratalnie.
Środki gromadzone na IKE podlegają dziedziczeniu. Po śmierci posiadacza konta zostaną one wypłacone osobie lub osobom uposażonym. Zawierając umowę można wskazać kto będzie uposażony oraz w jakiej części. Jeżeli tego nie uczynimy środki otrzymają spadkobiercy. W przypadku IKE założonych w zakładzie ubezpieczeń najbliższa rodzina otrzyma pieniądze zgodnie z kolejnością wymienioną w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Uposażony może również podjąć decyzję, w jaki sposób środki mają zostać wypłacone. Jeżeli spadek w postaci składek przeniesie na własne konto z trzeciego filaru, nie zapłaci podatku dochodowego z tego tytułu.
Oszczędzający sam dopasowuje częstotliwość wpłat oraz ich wysokość do swoich możliwości finansowych. Może dokonywać ich co miesiąc, raz na rok lub w nieregularnych ratach.
Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) działają w ramach III filaru i są dobrowolną formą oszczędzania. Pojawiły się one w 2012 roku i miały pomóc Polakom w oszczędzaniu na emeryturę. Każdego roku można dokonywać na nie wpłat w wysokości nieprzekraczającej 1,2-krotności prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przy czym granica wpłat nie może być niższa niż w poprzednim roku. Natomiast osoby małoletnie, mogą dokonywać wpłat jedynie w roku kalendarzowym, w którym uzyskały dochody z tytułu umowy o pracę i tylko do wysokości tych dochodów. Środki zgromadzone na koncie w danym roku podlegają odliczeniu od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych (także osoby opłacające 19% podatek liniowy mogą skorzystać z takiego pomniejszenia podstawy opodatkowania). IKZE może założyć osoba, która ma co najmniej 16 lat niezależnie od tego czy gromadzi jednocześnie środki na IKE lub PPE.
Wysokość wpłat i ich częstotliwość ustalane są przez oszczędzającego. Można ich dokonywać miesięcznie lub rocznie, jedynie o czym trzeba pamiętać to wysokość limitu obowiązującego w danym roku. Składki podlegają dziedziczeniu, zwolnione są z podatku od spadku i darowizn. Nie podlegają także 19% podatkowi od zysków kapitałowych. Jeżeli spadkobierca będzie chciał przenieść odziedziczone środki z IKZE na swoje konto w III filarze, nie zapłaci 10% podatku ryczałtowego.
Wypłata środków z IKZE następuje na wniosek posiadacza konta (pod warunkiem oszczędzania w co najmniej 5-ciu latach kalendarzowych) lub po jego śmierci na wniosek osoby uposażonej. Jeżeli oszczędzający uczynił to po 65 roku życia wtedy będzie zobowiązany do zapłaty 10% podatku, który pobierze od dokonywanych wypłat instytucja finansowa jako płatnik. Również w sytuacji wypłaty na rzecz osoby uposażonej obowiązuje taka stawka podatkowa. Gdy wypłata nastąpi przed 65 rokiem życia, wtedy stawka podatku zostanie naliczona zgodnie ze skalą podatkową.
Wypłata może być jednorazowa lub ratalna. Przy czym wypłata ratalna musi trwać co najmniej 10 lat, chyba że okres oszczędzania na IKZE był krótszy, wtedy długość wypłat może być równa długości opłacania składek. Jednak nie może trwać on krócej niż 5 lat.
Zarówno IKE, jak i IKZE można założyć w zakładzie ubezpieczeń, funduszu inwestycyjnym, banku (poprzez umowę o prowadzenie rachunku), dobrowolnym funduszu emerytalnym prowadzonym przez powszechne towarzystwo emerytalne lub podmiotem prowadzącym określoną działalność maklerską.
Każda osoba powyżej 16 roku życia może posiadać maksymalnie jedno konto IKE oraz jedno IKZE. Oba ich typy występują w pięciu wersjach. Wybór spośród nich powinien być podyktowany stopniem ryzyka na jakie jesteśmy w stanie się zgodzić oraz znajomością instrumentów rynku finansowego.
Po II kwartale roku 2012 Polacy posiadali 800 tysięcy kont IKE z łącznymi środkami 5,5 mld zł oraz 550 tysięcy IKZE z 390 mln zł. Popularną formą w naszym kraju jest inwestowanie w konta IKE oraz IKZE w banku. Jest to najbezpieczniejsze rozwiązanie, gdyż objęte Bankowym Funduszem Gwarancyjnym. Lokując w ten sposób środki mamy pewność, iż otrzymamy z powrotem przynajmniej kapitał zainwestowany. Oprocentowanie waha się tutaj w granicach 2-3 procent. Przy wyższym należy zwrócić uwagę na dodatkowe opłaty na przykład za prowadzenie konta.
W ramach IKE i IKZE można założyć również rachunek w dobrowolnym funduszu emerytalnym. Jest on prowadzony przez PTE (Powszechne Towarzystwo Emerytalne). Oszczędzający nie ma tutaj możliwości ingerowania w inwestycje, może jedynie wpłacać środki i obserwować wyniki decyzji podjętych przez PTE.
Kolejna forma to zakładanie rachunków w Towarzystwach Funduszy Inwestycyjnych (TFI). Służą one lokowaniu środków w fundusze inwestycyjne. Pieniądze powinny być umieszczane w różnych instrumentach dostępnych na rynku. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko. Jeżeli nie zarobimy na akcjach, to może chociaż obligacje nam to zrekompensują. Jest to forma dla bardziej zorientowanych „graczy”, gotowych ponieść ryzyko i ewentualną stratę. Przy tego typu kontach IKE i IKZE zwracajmy uwagę na opłaty związane z zarządzaniem i innymi czynnościami oraz możliwościami w jakie mogą ulokowane być nasze pieniądze (podstawa to akcje krajowe i zagraniczne oraz obligacje). Standardem są opłaty rzędu 4% za zarządzanie akcjami, ale istnieją też oferty 2%. Nie dajmy się jednak od razu skusić i sprawdźmy czy dane Towarzystwo wykazywało się dobrymi wynikami w przeszłości.
Najbardziej zaawansowaną formą inwestowania IKE i IKZE są produkty oferowane przez biura maklerskie. Tutaj sami decydujemy o tym, jakie dokładnie akcje czy obligacje kupimy. Wymagana jest znajomość rynku. To opcja dla osób zaawansowanych, znających się na inwestowaniu. Przy tego rodzaju kontach czynnikiem determinującym wybór powinna być wysokość opłat transakcyjnych. Najwięcej środków na jednego inwestora przypada właśnie w tej formie, w 2015 roku było to 37,5 tysiąca zł.
Jednak największą popularnością cieszą się IKE i IKZE prowadzone przez zakłady ubezpieczeń. Niestety klienci inwestują tutaj najmniej, a 25% kont nie zanotowało wpłat w pierwszej połowie 2015 roku. Przyczyną może takiego stanu rzeczy być sprzedaż produktów z III filaru w pakiecie z polisami na życie i dożycie. Klienci nieświadomi do końca produktu jaki kupili, nie korzystają z niego.
Jeżeli chcemy zmienić formę oszczędzania na przykład z ostrożnej na rachunku bankowym na bardziej agresywną w domu maklerskim jest to jak najbardziej możliwe. Zmiana sposobu inwestowania dopuszczalna jest w każdym momencie, jednak skorzystanie z takiego transferu przed upływem 12 miesięcy od daty podpisania umowy może wiązać się z koniecznością dokonania opłat. Po tym okresie okresie przeniesienie środków jest bezpłatne. Jedynie czasami w biurach maklerskich będziemy musieli zapłacić za transfer papierów wartościowych. Możliwe jest także przenoszenie środków z IKE do IKZE i na odwrót.
Przyjrzyjmy się sytuacji przeniesienia na przykład IKE/IKZE na rachunku bankowym do IKE/IKZE domu maklerskiego. Jak wiadomo, można posiadać tylko jedno konto IKE/IKZE, a wypłata środków na nim zgromadzonych wiąże się z jego ostatecznym zamknięciem. Cała procedura w uproszczeniu wygląda następująco:
Taki zabieg jak widać jest rozłożony w czasie. Nie następuje od razu.
Z jednego i drugiego produktu płynie szereg korzyści, jednak różnią się one znacząco od siebie. Oba zwolnione są z 19% podatku Belki. Zarówno w IKE, jak i IKZE można wybierać spośród pięciu form inwestowania. Szybciej pieniądze wypłacimy z IKE bo nawet w wieku 55 lat, natomiast środki zgromadzone na IKZE dopiero po ukończeniu 65 roku życia. Plusem IKE jest większa kwota jaką możemy na nie wpłacić każdego roku. Przy wypłacie środków z IKZE będziemy musieli uregulować podatek rzędu 10%, jednak taki rodzaj konta daje również korzyści w bieżącym okresie. Mianowicie po każdym roku oszczędzania, środki wpłacone na IKZE można odliczyć od podstawy podatku od osób fizycznych lub 19% podatku liniowego.
Opłacalność obu kont zależna jest od formy w jakiej ulokujemy środki, czy będzie ona bardziej ostrożna czy agresywna, a także od stopy zwrotu. IKE daje korzyści dopiero po wypłacie środków w postaci braku opodatkowania. IKZE natomiast co roku przynosi kolejne profity w ramach odliczeń, jednak z chwilą wypłacenia środków konieczne jest uregulowanie 10% podatku (niezależnie od formy wypłaty). Większość ekspertów wypowiada się zgodnie, iż bardziej opłacalną formą jest IKZE. Jest to także pewniejsza forma zysku, gdyż pieniądze zwracane są nam na bieżąco, a tak naprawdę nie wiadomo co przyniosą kolejne lata i zmiany w ustawach.